روایتهای موازی دو سریال بامداد خمار و سووشون بازخوانی تاریخ معاصر
«بامداد خمار» تاریخ را بازتابی از سرنوشت فردی میبیند و «سووشون» سرنوشت فردی را دریچه فهم تاریخ میداند. در هر دو، گذشته نه یک گنجینه بسته، بلکه یک میدان بازِ تأویل است. شاید همین نکته ارزشمندترین دستاوردشان باشد؛ یادآوری اینکه بازخوانی تاریخ، تلاشی برای بازگشت به گذشته نیست، بلکه تلاشی برای بازفهمی اکنون است؛ اکنونی که همچنان در گفتوگو با همان گذشته شکل میگیرد.
در بازنمایی تاریخ معاصر ایران، هر روایتی، چه برآمده از ادبیات و چه از مدیوم تصویر، ناگزیر دست به نوعی «گزینش»، «تأویل» و «ساختن» میزند؛ تاریخ در هنر نه بهمنزله گذشته، بلکه بهمثابه «میدانی از اکنونیت» حضور مییابد.
«سووشون» و «بامداد خمار»؛ تاریخ بیرونی در مقابل تاریخ درونی
اقتباس سینمایی یا تلویزیونی از رمان، معمولاً تاریخ را دوباره قالبریزی و بهنوعی بازسازی میکند. «بامداد خمار» بهعنوان یکی از پرفروشترین رمانهای سه دهه گذشته، در ذات خود روایتی اخلاقمحور از طبقه متوسط شهری است که تاریخ در آن، نقشی پسزمینهای دارد. اما همین پسزمینه در نسخه تصویری، تبدیل به عنصری ساختاری میشود. سریال با جایگذاری دقیق وقایع، مناسبات خانوادگی را در بستری قرار میدهد که یادآور ایرانِ «میانة قرن» است؛ دورهای که هنوز شکاف طبقاتی حاد نشده اما، نشانههای مدرنشدن، شهرنشینی و تغییرات فرهنگی دیده میشود. سریال با تأکید بر تضاد میان کارگر و مرفه، فقر و رفاه، و اخلاق سنتی و میل فردی، میکوشد آن فضای نیمهسنتی/نیمهمدرن را زنده کند. اما نکته مهم آن است که تاریخ در اینجا، نه بهمثابه روایت رسمی، بلکه بهعنوان «حافظه عاطفی» حضور مییابد؛ همان حافظهای که تصمیمات شخصیتها را معنا میدهد. به بیان دیگر در این سریال، تاریخ «درونی» است و نه «برونی» و آنچه اهمیت دارد، خودِ زمانه نیست؛ اهمیت در تأثیر زمانه بر سرنوشت آدمهاست.
مقایسه ساختاری «بامداد خمار» و «سووشون»
از نظر فرم، تفاوت دو سریال چشمگیر است. «بامداد خمار» بیشتر مبتنی بر ریتم ملایم، میزانسنهای محدود و رابطهمحور است. دوربین در خدمت شخصیتها و فضاهای خانگی است و فرم بیشتر بر این تأکید میکند که تاریخ از لابهلای دیالوگها و تصمیمات بیرون بزند. اما «سووشون» مبتنی بر فضاهای بیرونی، جمعیت، شلوغی و حرکت است. این فرم الزاماً تاریخ را «قابل رؤیت» میسازد؛ تاریخ از گوشههای خانه به میدان شهر منتقل میشود. هر دو فرم کارکردی خاص دارند؛ یکی به تاریخ شکل درونی میدهد و دیگری آن را به امر بیرونی تبدیل میکند.
📌 با مجله خبری گلی شی همراه ما باشید با بهروزترین اخبار.
📌 با مجله خبری گلی شی همراه ما باشید با بهروزترین اخبار.
